ماهی یکی از مهم‌ترین منابع تأمین پروتئین‌های حیوانی موردنیاز انسان را در تمام جهان تشکیل می‌دهد.
در علم مواد غذایی واژه ماهی به گونه‌های خوراکی آن شامل نرم‌تنان، سخت‌پوستان و سایر ماهی‌های آب‌های شیرین و شور اطلاق می‌شود. ماهی بهعنوان منبع مهمی از ریزمغذی‌ها، مواد معدنی، پروتئین‌ها و اسیدهای چرب چند غیراشباعی می‌باشد. پروتئین ماهی دارای ارزش بیولوژیکی بالایی است و حاوی طیف گسترده‌ای از اسیدهای آمینه ضروری مانند لیزین، متیونین، ترئونین و غیره می‌باشد از این رو ضریب هضم پذیری نسبتاً بالایی دارد که برای همه‌ی گروه‌های سنی مناسب است. ماهی به دلیل دارا بودن ترکیبات مفید و سودمند بهعنوان یک ماده مغذی و کامل شناخته شده است. در یک بررسی صورت گرفته بر روی ماهی و روغن آن دیده شد که ماهی حاوی اسیدهای چرب چند غیراشباعی امگا 3 می‌باشد که برای عملکرد بهتر مغز و سیستم عصبی حائز اهمیت می‌باشد و از طرفی مصرف نسبتاً کم ماهی حاوی اسیدهای چرب امگا 3 بوده و خطر بیماریهای قلبی عروقی را نیز در بزرگسالان کاهش می‌دهد.
از طرفی صید و مصرف ماهی در ایران نیز به دلیل دسترسی آسان کشورمان به آب‌های آزاد در مناطق شمالی و جنوبی کشور رواج داشته است و آبزی‌پروری در طول دهه‌های اخیر در کشورمان از رشد و شتاب مناسبی برخوردار بوده است.
آخرین آمارها و گزارش‌های تحلیلی منتشرشده فائو درسال ۲۰۱۶، نشان می‌دهد تولید آبزیان از دو منبع صید و آبزی‌پروری تأمین می‌شود که در هفت دهه اخیر به‌صورت مستمر افزایش داشته و از حدود 20 میلیون تن در اوایل دهه 1950 میلادی، به مرز 170میلیون تن در سال 2015 رسیده است. این گزارش‌ها تصریح می‌کند تولید آبزیان برای مصرف انسانی در هفت دهه اخیر، به‌طور متوسط با نرخ 2/3 درصد رو به افزایش بوده که نسبت به نرخ افزایش جمعیت جهانی رقمی دو برابری است؛ به این ترتیب سرانه مشخص است که سرانه مصرف آبزیان در میان مردم دنیا افزایش داشته است. نکته قابل توجه دیگر اینکه بین 10 تا 13 درصد از کل تولید آبزیان جهان برای مصارف غیرخوراکی انجام می‌شود. با توجه به آمار دریافتی از سوی معاون سازمان شیلات ایران مصرف سرانه ماهی در دنیا ۲۰ کیلوگرم بوده درحالی‌که در ایران6/10کیلوگرم است. همچنین در این آمار اشاره شده است که تولید ایران در حوزه شیلات یک‌میلیون و ۱۰۰ هزار تن است که ۵۸ درصد به صورت صید و بقیه به‌صورت آبزی‌پروری است. مصرف آبزیان، به خصوص ماهی در سبد غذایی مردم جهان جایگاه ویژه‌ای دارد، ولی در سبد غذایی خانوار ایرانی همچنان جایگاه اصلی خود را پیدا نکرده است. طبق گزارش‌هاي موجود، مصرف ماهي در دنيا متغير بوده و در كشورهايي مانند كانادا، آلمان، فرانسه و ایالات متحده كمترين مقدار مصرف و در كشورهاي ژاپن، تايوان و كره بيشترين ميزان مصرف وجود داشته است. در گزارش ديگر كه سازمان جهاني بهداشت(WHO) منتشر كرده است، مردم مجارستان، بلغارستان و اتريش کمترين ميزان مصرف و ژاپن، پرتغال، هنگ‌كنگ، كره و نروژ بيشترين مصرف سرانه ماهي را داشته‌اند و آمريكا و كانادا، ايتاليا واستراليا و سوئد در بين اين دو گروه قرار داشتند. بر این اساس، مصرف جهانی سرانه ماهی به‌طور متوسط از9/9 کیلوگرم در سال 1960 به4/14 کیلوگرم در سال 1990 افزایش یافته است. این میزان در سال 2013 بالغ بر7/19کیلوگرم و در سال 2014، در حدود 1/20کیلوگرم برآوردشده است.
بنا به آمارها، سالانه 191 میلیون تن ماهی در جهان تولید می‌شود؛ از این میزان 51 درصد آبزی‌پروری و49 درصد از دریا هستند. در ایران نیز سالانه حدود ۹۴۶ هزارتن انواع آبزی تولید می‌شود که از این میزان ۳۷۱ هزارتن در مراکز آبزی‌پروری و ۵۷۵ هزار تن در بخش صید وصیادی است. بقیه این میزان نیز با تولید قزل آلا محقق می‌شود. بر پایه برآوردها و محاسبه رشد جمعیت، به نظرمی‌رسد تولید ماهی از طریق صید و آبزی‌پروری در سال۲۰۳0 میلادی به ۲۶۰ میلیون تن برسد که آن زمان به دلیل محدودیت ذخایر، نسبت صید و آبزی‌پروری به ترتیب ۹۰ میلیون و ۱۷۰ میلیون تن خواهد بود. در این میان، تازه‌ترین گزارش بانک مرکزی از شاخص بهای تولیدکننده در ایران، از بالا رفتن شاخص بهای ماهیگیری و آبزی‌پروری حکایت دارد؛ به‌طوری که شاخص بهای ماهی آب‌های جنوب 26 درصد و ماهی آب‌های شمال8/8 درصد نسبت به سال گذشته بالا رفته است.
دلایل مصرف کم ماهی و راه‌حل‌های برطرف کردن آن:
یکی از مهم‌ترین عوامل در کاهش مصرف آبزیان بوی خاص آن می‌باشد که بعضی از افراد بوی ماهی را دوست ندارند و از استشمام آن دچار ناراحتی می‌شوند. به منظوررفع این مشکل در مرحله نخست بایست از تازگی محصول خریداری شده اطمینان یافت و در گام بعدی قبل از طبخ، محصول خام دریایی را به خوبی شست‌وشو داد و تمیز کرد و به هنگام طبخ نیز از مواد معطری مانند پودرآویشن و یا سبزیجات معطردیگری مانند مرزه، ترخون، ریحان، نعناع و امثال آن استفاده کرد البته لازم به ذکر است که ماهی تازه و سالم بوی نامطبوع ندارد و چنانچه ماهی، مانده و فاسد شود از آن بوی نامطلوب استشمام می‌شود. به‌طور کلی مسئله‌ی عادت درشکل‌گیری الگوی غذایی انسان نقش بسیار مهمی برعهده دارد. در بعضی از خانواده‌ها عادت به مصرف ماهی وجود ندارد، یعنی در برنامه‌ی غذایی هفتگی آنان ماهی به طور مکرر طبخ نمی‌شود و درنتیجه اعضای خانواده به مصرف این ماده‌ی غذایی مفید عادت نمی‌کنند واین امر عامل دیگری برای مصرف نکردن یا کمبود مصرف ماهی است. آگاه کردن جامعه نسبت به خواص تغذیه‌ای محصولات دریایی و تأثیری که در سلامت انسان و پیشگیری از انواع بیماری‌ها دارند یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین اقدامات جهت ترویج مصرف این دسته از مواد غذایی است. در بررسی نقش والدین در تشویق کودکانشان به مصرف محصولات دریایی نیز باید ذکر نمود به‌طورکلی برقراری هر نوع عادت غذایی در انسان از کودکی به‌وسیله خانواده ریشه می‌گیرد و والدین الگوهای بسیارمهمی برای کودکان هستند چنانچه مادر و پدر آبزیان ومحصولات دریایی را بهعنوان مواد غذایی اصلی و اساسی در برنامه‌های هفتگی خانواده بگنجانند و خودشان با میل و رغبت غذاهای خوشمزه‌ای از این دسته از مواد غذایی را تهیه و مصرف کنند، کودکان نیز به مصرف این مواد مفید تشویق شده و این عادت را در تمام عمر به همراه خواهند داشت.
به‌طورکلی مهم‌ترین دلایل کمبود مصرف آبزیان درایران را می‌توان به ترتیب زیر عنوان نمود:
- عدم آگاهی مردم از خواص آبزیان
- نبود بازارهای مناسب و عرضه آبزیان در اکثر استان‌های کشور
- حمل ونقل نامناسب و افت کیفیت آبزیان از محل صید تا محل مصرف
- عدم وجود تنوع در فرآورده‌های دریایی و بسته‌بندی آبزیان
- عدم رعایت قوانین بهداشتی در بسته‌بندی و تولید فراورده‌های شیلاتی
- بالا بودن قیمت گوشت آبزیان نسبت به گوشت مرغ و قرمز
مهم‌ترین راهکارها به منظور افزایش مصرف آبزیان در جامعه افزایش تنوع در فرآوری و بسته‌بندی، جلب اعتماد مردم نسبت به سلامت محصولات ارائه شده، ترویج فرهنگ مصرف و پخت صحیح آن بوده که همان‌گونه که پیش‌تر نیز ذکر گردید بهترین ابزار در انجام این‌گونه امور، ترویج فرهنگ فوق در رسانه‌های عمومی به ویژه رادیو و تلویزیون می‌باشد.
مزایای مصرف ماهی:
1- کودکانی که در رژیم غذایی آن‌ها ماهی وجود دارد نسبت به سایر کودکان، کمتر مبتلا به بیماری آسم می‌شوند.
2- به این دلیل که ماهی سرشار از اسید چربی به نام امگا 3 می‌باشد، سلامت بافت‌های ویژه مغز را تضمین نموده و سلامت شبکیه چشم را نیز به مراتب ارتقا می‌بخشد.
3- اگر به‌طور هفتگی ازماهی مصرف شود، ریسک ابتلا به بیماریهای قلبی و به‌ویژه سکته تا حد بسیار زیادی کاهش پیدا می‌کند چراکه ماهی از لخته‌‌شدن خون جلوگیری نموده، قابلیت ارتجاعی رگ‌های خونی رابهبود می‌بخشد، فشار خون را کاهش می‌دهد، چربی خون را پایین می‌آورد و کلسترول خوب خون را نیز افزایش می‌دهد.
4- از دست دادن حافظه: افراد مسنی که در طول هفته حداقل یک مرتبه از ماهی و یا سایر خوراک‌های دریایی استفاده می‌کنند، خطر کمتری در ابتلا به بیماریهای مربوط به از دست دادن حافظه از جمله آلزایمر آن‌ها را تهدید می‌کند.
5- افسردگی: افرادی که به طور مستمر از ماهی استفاده می‌کنند کمتر دچار افسردگی می‌شوند. (افسردگی ارتباط مستقیم با میزان امگا 3 موجود در مغز دارد.)
6- ماهی به افرادی که مبتلا به بیماری دیابت هستند کمک می‌کند تا راحت‌تر بتوانند میزان قند موجود در خون خود را کنترل کنند.
7- کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند و مادران آن‌ها در رژیم غذایی خود از ماهی استفاده می‌نمایند دارای قدرت بینایی بهتری نسبت به سایر کودکان می‌باشند. دلیل این امر ذخیره امگا 3 در شیر مادر و انتقال آن به کودک می‌باشد.
8- مصرف مکرر ماهی علائم بیماری‌هایی نظیر رماتیسم مفصلی، سوریاس و بیماری‌هایی که منجر به ایجاد نقص در سیستم ایمنی بدن می‌شوند را تا حد بسیار زیادی کاهش می‌دهد.
9- مصرف ماهی در طول دوران بارداری، امکان زایمان کودک نارس و همچنین زایمان زود هنگام را تا حد بسیار زیادی کاهش می‌دهد.